مدل موهای الهام گرفته از دوران قاجار: زیبایی از دل تاریخ

مقدمه

تصور کنید در یک بعدازظهر پاییزی، قدم به موزه ملی ایران می‌زنید. هوا خنک است و بوی کاغذهای قدیمی و پارچه‌های ابریشمی فضا را پر کرده. ناگهان، چشمتان به یک پرتره قاجاری می‌افتد: زنی با گیس‌های درهم‌تنیده، ابروهای پرپشت و نگاهی که انگار از دل تاریخ به شما خیره شده. آن لحظه، چیزی در دلتان تکون می‌خورد – نه فقط حس نوستالژی، بلکه یک جور حسرت برای سادگی و عمق زیبایی‌ای که امروز گم شده. من، به عنوان کسی که سال‌ها در دنیای مد و تاریخ غرق بوده‌ام، همیشه فکر می‌کنم زیبایی قاجاری نه فقط یک سبک، بلکه یک داستان است؛ داستانی از اعتماد به نفس، از ریشه‌های فرهنگی که هنوز می‌توانیم از آن‌ها الهام بگیریم. در این مقاله، می‌خواهیم با هم سفری به دل دوران قاجار داشته باشیم، مدل‌های مو را کاوش کنیم و ببینیم چطور می‌توانیم این زیبایی تاریخی را به زندگی مدرن بیاوریم. آماده‌اید؟ بیایید شروع کنیم.

ریشه‌های تاریخی: قاجار و زیبایی‌شناسی‌ای که جهان را شگفت‌زده کرد

دوران قاجار (۱۷۹۴ تا ۱۹۲۵ میلادی) یکی از پرتلاطم‌ترین دوره‌های تاریخ ایران بود. از یک سو، دربار ناصرالدین شاه پر از تجمل و هنر بود؛ از سوی دیگر، نفوذ فرهنگ‌های خارجی مثل اروپا و عثمانی، رنگ و بویی تازه به زندگی روزمره داد. اما وقتی حرف از زیبایی دوران قاجار می‌زنیم، نمی‌توانیم از موها غافل شویم. در آن زمان، مو نه فقط بخشی از ظاهر، بلکه نمادی از هویت، وضعیت اجتماعی و حتی قدرت بود.

طبق توصیف‌های مورخان مثل جیمز موریر در کتاب “سفر به ایران” (۱۸۱۸)، زنان قاجاری موهایشان را به عنوان تاجی از زیبایی می‌دیدند. این دوران، تحت تأثیر فرهنگ شیعی و سنت‌های باستانی پارسی، زیبایی را در پرپشتی و حجم می‌جست. بر خلاف استانداردهای امروزی که لاغری و صافی را ترجیح می‌دهیم، قاجاری‌ها چاقی و پرپشتی را نشانه باروری و ثروت می‌دانستند. موهای بلند و ضخیم، مثل گیس‌های سوخته‌شده با حنا یا روغن‌های طبیعی، بخشی از این معیار بودند.

یادم می‌آید وقتی برای اولین بار عکس‌های آنتوان سوروگین (عکاس ارمنی دربار قاجار) را دیدم، شوکه شدم. این عکس‌ها، که حالا در آرشیوهای دیجیتال مثل موزه بریتانیا موجودند، نشان می‌دهند زنان چطور موهایشان را با دقت می‌آراستند تا هم متواضع بمانند (با چادر و روبنده) و هم در جمع‌های خصوصی، درخششی سلطنتی داشته باشند. این دوگانگی – عمومی و خصوصی – بخشی از جذابیت مدل مو قاجاری است. در واقع، طبق Encyclopaedia Iranica، موها در قاجار اغلب با ۲۰ تا ۳۰ گیس کوچک بافته می‌شدند؛ نیمی از آن‌ها بالای سر گره می‌خوردند و بقیه پشت سر آویزان، مثل آبشاری از ابریشم.

اما چرا این سبک‌ها؟ بخشی از آن به شرایط اجتماعی برمی‌گشت. زنان در آن دوران، کمتر در معرض آفتاب بودند و موهایشان با روغن‌های گیاهی مثل روغن بادام یا حنا، نرم و براق نگه داشته می‌شد. این کار نه تنها زیبایی می‌آورد، بلکه سلامت مو را هم تضمین می‌کرد. امروز، وقتی به تاریخچه مدل مو زنان قاجار فکر می‌کنم، می‌بینم چقدر این رویکرد طبیعی، درس‌هایی برای ما دارد – در دنیایی که پر از مواد شیمیایی است.

مدل‌های مو زنان: از گیس‌های چهل‌تایی تا دم‌طاووسی

حالا بیایید عمیق‌تر شویم و مدل‌های خاص را بررسی کنیم. مدل مو قاجاری زنان، متنوع بود و بسته به موقعیت اجتماعی، متفاوت می‌شد. برای زنان درباری، موها مثل یک اثر هنری بودند؛ برای زنان عادی، ساده‌تر اما همچنان پرمعنا.

مدل موی چهل‌گیس قاجاری

تصور کنید موهایتان را به ۴۰ رشته نازک تقسیم کنید، هر کدام را با نوارهای رنگی ببافید و بعد نیمی را بالای سر جمع کنید. این مدل، طبق توصیف‌های لیدا فردی در مقاله “نگاهی به سیر آرایش و پیرایش زنان صفوی و قجری” (انتشارات دانشگاه تهران، ۲۰۲۲)، نماد صبر و مهارت بود. زنان صبح‌ها ساعت‌ها وقت می‌گذاشتند تا این گیس‌ها را ببافند، و اغلب با گل‌های تازه یا مرواریدهای ریز تزیین می‌کردند. در پرتره‌های فتحعلی شاه، می‌بینیم چطور این گیس‌ها پشت سر آویزانند و با لباس‌های پرنقش، هارمونی ایجاد می‌کنند.

می توان از مدل چهل‌گیس قاجاری را مدرن تر کرد مثل تصاویر زیر:

مدل موی دم‌طاووسی قاجاری

یکی از محبوب‌ترین‌ها بود. در این سبک، چتری‌های جلوی سر (یا موهای پیشانی) را بالا می‌بردند و با لعاب (مخلوطی از سفیده تخم‌مرغ و شکر) حجم می‌دادند، تا مثل دم طاووس باز شود. بقیه موها به صورت گیس‌های ضخیم پشت سر جمع می‌شدند. گاسپار دروویل، مسافر فرانسوی در زمان فتحعلی شاه، در سفرنامه‌اش می‌نویسد: “زنان ایرانی موهایشان را چنان آرایش می‌کنند که انگار تاجی از پرهای رنگارنگ بر سر دارند.” این مدل، برای مهمانی‌های درباری ایدئال بود و حس قدرت و جذابیت می‌داد. حالا، در نسخه مدرن، ما به جای لعاب سنتی، از موس حجم‌دهنده (مثل محصولات L’Oréal یا Garnier که در فروشگاه های لوزام آرایشی ایران پیدا می‌شه) استفاده می‌کنیم تا موها رو پف‌دار و بلندتر نشون بدیم. بعدش، با گیره‌های مرواریدی (آنها رو می‌تونی از مغازه‌های لوازم آرایشی تهران یا آنلاین بخری – شبیه گیره‌های کوچک با مروارید مصنوعی) ثابتش می‌کنیم تا نیفته.

مدل گیس‌های سوخته با حنا

مدل سوم، گیس‌های سوخته با حنا: موهای بلند رو با حنا قرمز می‌کردن و به صورت گیس‌های شل باز می‌ذاشتن. ساده برای زنان عادی، اما پرمعنا – نماد جوانی.

مدل موی مدل باز ساده قاجاری

و مدل بعدی، مدل باز ساده (برای روستاییان): موها رو از وسط باز می‌کردن، با سنجاق نقره‌ای ثابت می‌کردن، و گاهی با گل تزیین. یک مدل روزمره بدون نام خاص، که در عکس‌های آرشیو عصر ایران دیده می‌شه.

برای حجم‌دهی، از لعاب مو استفاده می‌شد – ترکیبی طبیعی که مو را صاف و براق نگه می‌داشت. گاهی هم حنا برای رنگ‌دهی قرمز به کار می‌رفت، که در فرهنگ ایرانی، نشانه جوانی و شادابی بود. همه ما روزهایی داشتیم که آرزو می‌کردیم موهایمان بدون دردسر حجم بگیرند، نه؟ خب، قاجاری‌ها این راز را می‌دانستند: صبر و مواد طبیعی.

در مردان هم، مدل‌ها جالب بودند، هرچند کمتر پیچیده. تراشیدن وسط سر و بلند کردن کناره‌ها، مدل رایج بود. عکس‌های آرایشگران قاجاری در سایت‌هایی مثل عصر ایران نشان می‌دهد چطور این سبک، حس اقتدار می‌داد – مثل یک تاج نامرئی.

نمادها و لوازم: موها به عنوان داستان‌گوی فرهنگ

مو در قاجار، فقط مو نبود؛ نماد بود. ابروهای متصل و حتی موهای صورت (مثل سبیل‌های نازک)، بخشی از زیبایی بودند. طبق مقاله “تحلیلی بر معیارهای زیبایی زنان از دیدگاه ناصرالدین شاه” (نشریه گاهر، ۲۰۱۹)، ناصرالدین شاه در سفرنامه‌هایش، پرپشتی مو را نشانه لطافت می‌دانست. زنان گاهی با سرمه یا حنا، این ویژگی‌ها را تاکید می‌کردند.

لوازم جانبی هم جادو می‌کردند. مرواریدها، روبان‌های ابریشمی، و حتی سکه‌های طلا به گیس‌ها آویزان می‌شدند. در Encyclopaedia Iranica، توصیف شده که کلاه‌های توری با مروارید، موها را قاب می‌گرفتند و در جمع‌های خصوصی، زنان بدون چادر، این تزیینات را به رخ می‌کشیدند. این لوازم، نه تنها زیبایی، بلکه طبقه اجتماعی را نشان می‌دادند – یک زن ثروتمند، گیس‌هایش با طلا می‌درخشید.

از نظر فرهنگی، موها با شعر و ادبیات گره خورده بودند. حافظ و سعدی، در غزل‌هایشان از “زلف سیاه” حرف می‌زنند، و قاجاری‌ها این را زنده کردند. در عروسی‌ها، باز کردن گیس‌ها نماد آغاز زندگی جدید بود. این ارتباط فرهنگی، الهام از موهای قاجار را برای ما امروز، عمیق‌تر می‌کند – یک راه برای اتصال به ریشه‌ها.

از تاریخ به مدرنیته: چطور مدل مو الهام‌گرفته از قاجار بسازیم؟

حالا، بخش هیجان‌انگیز: چطور این زیبایی را به زندگی امروز بیاوریم؟ در دنیای مد مدرن، طراحان ایرانی مثل سارا روشن در فشن‌شوهای تهران، از گیس قاجار الهام گرفته‌اند. طبق مقاله The Tease (۲۰۲۲)، در دهه ۲۰۱۰، با جنبش‌های فمینیستی، زنان ایرانی شروع به بازسازی این مدل‌ها کردند – نه برای تقلید، بلکه برای چالش استانداردها.

بیایید یک راهنما عملی داشته باشیم. اول، برای دم‌طاووسی مدرن:

• موهایتان را با روغن آرگان مرطوب کنید (طبیعی، مثل قاجاری‌ها).
• چتری‌ها را با موس حجم‌دهنده بالا ببرید و با گیره‌های مرواریدی ثابت کنید.
• بقیه را به دو گیس ضخیم ببافید و پشت سر گره بزنید.

راهنمای قدم‌به‌قدم ساده (برای موهای متوسط تا بلند)

فرض کنیم موهایت تمیزه و کمی مرطوبه – این مدل حدود ۱۰-۱۵ دقیقه طول می‌کشه:

1. آماده‌سازی موها: اول، یک لایه نازک روغن آرگان یا بادام بزن به چتری‌ها (یا موهای جلوی سر) تا نرم بشن – مثل قاجاری‌ها که از روغن‌های طبیعی استفاده می‌کردن. این کار مو رو براق نگه می‌داره و از وز شدن جلوگیری می‌کنه.
2. حجم‌دهی با موس: مقدار کمی موس حجم‌دهنده (اندازه یک گردو) رو روی انگشتات بمال و به چتری‌ها بزن. با انگشت‌ها یا یک برس گرد، موها رو از ریشه به سمت بالا شونه بزن – انگار داری مو رو “بالا می‌بری” یا لیفت می‌کنی. هدف اینه که موها پف کنن و از پیشانی فاصله بگیرن، مثل دم طاووس که باز شده. اگر موهایت صافه، می‌تونی با سشوار روی حرارت متوسط (از دور) حجم بدی – اما قاجاری‌ها بدون سشوار این کار رو می‌کردن، پس صبر کلیده!
3. ثابت کردن با گیره: حالا، موهای حجیم‌شده رو به شکل نیم‌دایره یا “باز” (نه کاملاً صاف) نگه دار. ۲-۳ تا گیره مرواریدی (کوچیک و تزئینی) رو از زیر موها عبور بده و به پوست سر بچسبون – یکی وسط، دو تا طرفین. این گیره‌ها مثل سنجاق‌های نقره‌ای قاجاری عمل می‌کنن و همزمان زیبایی اضافه می‌کنن. اگر گیره نداری، از کلیپس‌های ساده استفاده کن و بعداً مروارید بچسبون!
4. بقیه موها: قسمت پشت سر رو به دو گیس ضخیم بباف و پشت گردن گره بزن. اگر موهایت کوتاهه، از اکستنشن‌های کلیپ‌دار کمک بگیر.

نتیجه نهایی و نکته‌های بامزه

وقتی تموم بشه، جلوی آینه می‌ایستی و می‌بینی چتری‌هات مثل یک تاج نرم و حجیم باز شدن – حس سلطنتی قاجاری، اما با طعم مدرن! همه ما روزهایی داشتیم که موهای جلوی سرمون افتاده و کل روز رو خراب کرده، نه؟ این مدل، دقیقاً برای اون روزها عالیه. اگر زیر روسری می‌پوشی (مثل ایران امروز)، حجمش زیرش قشنگ می‌مونه و در مهمانی‌های خصوصی، درخشش می‌کنه.

برای چهل‌گیس ساده‌شده، از ۱۰-۱۵ گیس استفاده کنید و با روبان‌های رنگی تزیین. اگر موهای کوتاه دارید، اکستنشن‌های طبیعی اضافه کنید – در سالن‌های تهران، این کار رایج است.

نکته آموزشی: مراقبت کلیدی است. قاجاری‌ها از حنا برای تقویت استفاده می‌کردند؛ شما هم می‌توانید ماسک حنا هفتگی بزنید. طبق تحقیقات PubMed (۲۰۲۱)، حنا آنتی‌اکسیدان دارد و مو را سالم نگه می‌دارد.

در ایران امروز، با محدودیت‌های حجاب، این مدل‌ها زیر روسری پنهان می‌شوند، اما در مهمانی‌های خصوصی یا سفرها، درخشش می‌کنند. یک شوخی ملایم: اگر دوستتان بگوید “این گیس‌ها مثل سریال جیران شده!”، بخندید – چون واقعاً الهام‌بخش است.

داستانی از دل زندگی: وقتی تاریخ موهایم را تغییر داد

اجازه دهید یک داستان شخصی بگویم – یا بهتر بگویم، داستانی از یکی از دوستانم، سارا، که طراح مو در اصفهان است. سارا همیشه از موهای صاف و بی‌حجمش شکایت داشت. یک روز، در حال ورق زدن کتاب “زنان قاجار” نوشته لیلا سروخانی، به عکس یک بانوی درباری رسید: گیس‌های پرحجم، نگاهی پراعتماد. گفت: “چرا امتحان نکنم؟”

او شروع کرد به بافتن گیس‌های دم‌طاووسی با حنا. اول، سخت بود – موها وز می‌کردند، اما بعد از چند هفته، حجم طبیعی آمد. حالا، در استودیویش، مشتری‌ها برای مدل مو الهام‌گرفته از قاجار صف می‌کشند. سارا می‌گوید: “این کار، من را به اجدادم وصل کرد. انگار موهایم داستان می‌گویند.” این سناریو، برای خیلی از ما آشنا است – روزهایی که می‌خواهیم از مد زودگذر فرار کنیم و به چیزی عمیق‌تر پناه ببریم.

سارا حتی یک ورکشاپ راه انداخت: “گیس‌های قاجاری برای زنان مدرن”. شرکت‌کننده‌ها، از دانشجو تا خانه‌دار، یاد می‌گیرند چطور با مواد ارزان، این مدل را بسازند. نتیجه؟ نه فقط موهای زیبا، بلکه اعتماد به نفس بیشتر. کی فکرش را می‌کرد یک مشت گیس، اینقدر قدرتمند باشد؟

چالش‌ها و درس‌ها: زیبایی قاجاری در آینه امروز

البته، بازسازی زیبایی در دل تاریخ بدون چالش نیست. در ایران معاصر، با قوانین حجاب، مدل‌های باز مثل دم‌طاووسی فقط در خانه ممکن است. اما این محدودیت، خلاقیت می‌آورد – فکر کنید به روسری‌هایی با بافت زیرین گیس‌دار.

درس اصلی؟ مدل مو قاجاری به ما یاد می‌دهد زیبایی، نسبی است. پرپشتی ابروها یا حجم گیس‌ها، نه عیب، بلکه افتخار بودند. امروز، در حالی که اینستاگرام پر از فیلترهای صاف است، این سبک‌ها دعوتی به اصالت هستند. و یادتان باشد، قاجاری‌ها بدون سشوار، این کار را می‌کردند – ما با ابزارهای مدرن، چقدر راحت‌تر میشه این مدل ها را اجرا کرد!

به سوی زیبایی‌ای جاودان: گام بعدی شما

در پایان این سفر، امیدوارم الهام از موهای قاجار مثل یک بذر در ذهنتان کاشته شده باشد. شاید فردا، جلوی آینه، یک گیس ساده ببافید و ببینید چطور حس متفاوتی می‌دهد. یا به یک ورکشاپ بروید، یا حتی کتابی در مورد تاریخ مد بخوانید. زیبایی، در دل تاریخ منتظر ماست – فقط کافیه دست دراز کنیم. شما چطور؟ آماده‌اید یک تکه از قاجار را به موهایتان اضافه کنید؟ من منتظر داستان‌هایتان هستم.